Chiếc xe của bạn biết nhiều hơn bạn nghĩ. Nó không chỉ là phương tiện di chuyển. Nó là một thiết bị thu thập dữ liệu tinh vi trên bốn bánh. Mỗi khi bạn đạp ga, phanh gấp, hay thậm chí là nghe một bài hát, chiếc xe có thể đang "ghi chú" lại.
Câu hỏi không còn là "liệu" các hãng xe có thu thập dữ liệu hay không. Câu hỏi bây giờ là: Họ đang thu thập những gì, tại sao, và chúng ta có thể làm gì?
Dữ liệu nào đang được thu thập?
Xe hơi hiện đại, đặc biệt là xe điện, được trang bị vô số cảm biến. Chúng thu thập nhiều loại dữ liệu khác nhau.
- Dữ liệu vận hành (Telematics): Đây là cốt lõi của việc "theo dõi". Nó bao gồm tốc độ, gia tốc, quãng đường, tần suất phanh, lực vào cua, vị trí GPS, và thói quen sạc pin.
- Dữ liệu hệ thống xe: Tình trạng pin, áp suất lốp, mã lỗi động cơ. Dữ liệu này chủ yếu phục vụ cho việc bảo trì và chẩn đoán.
- Dữ liệu trong cabin: Lựa chọn giải trí, danh bạ điện thoại (khi đồng bộ), các lệnh bằng giọng nói. Một số xe cao cấp còn có camera theo dõi người lái để phát hiện sự mệt mỏi.
- Dữ liệu từ cảm biến ngoài: Hình ảnh từ camera, dữ liệu từ radar và LiDAR. Đây là nguồn thông tin cho các tính năng hỗ trợ lái (ADAS) và tự lái.
Tại sao các hãng xe lại cần dữ liệu này?
Các nhà sản xuất ô tô có nhiều lý do để thu thập dữ liệu của bạn. Một số lý do mang lại lợi ích trực tiếp cho người dùng. Số khác lại phục vụ mục đích kinh doanh của họ.
- Cải thiện sản phẩm và an toàn: Dữ liệu từ hàng triệu chiếc xe giúp kỹ sư hiểu rõ hơn về cách chúng hoạt động trong thế giới thực. Họ dùng nó để cải thiện hiệu suất pin, nâng cấp phần mềm qua mạng (OTA), và làm cho các tính năng an toàn như phanh khẩn cấp tự động trở nên thông minh hơn.
- Cung cấp dịch vụ cá nhân hóa: Xe của bạn có thể đề xuất trạm sạc gần nhất khi pin yếu, hoặc tự động điều chỉnh ghế và gương theo hồ sơ người lái.
- Bảo hiểm dựa trên hành vi (UBI): Đây là một xu hướng lớn. Các công ty bảo hiểm hợp tác với hãng xe để cung cấp gói cước linh hoạt. Nếu bạn lái xe an toàn, bạn có thể trả phí thấp hơn. Điều này đòi hỏi bạn phải chia sẻ dữ liệu lái xe của mình.
- Kinh doanh dữ liệu: Đây là phần gây tranh cãi nhất. Dữ liệu (thường là ẩn danh và tổng hợp) có thể được bán cho bên thứ ba. Ví dụ, các nhà quy hoạch đô thị có thể mua dữ liệu giao thông để giảm tắc nghẽn, hoặc các chuỗi cửa hàng có thể phân tích các tuyến đường đông đúc để chọn địa điểm kinh doanh.
Đánh đổi: Lợi ích và Rủi ro
Việc chia sẻ dữ liệu luôn là một sự đánh đổi. Bảng dưới đây tóm tắt một vài ví dụ điển hình.
| Loại Dữ liệu | Lợi ích cho Bạn | Rủi ro Tiềm ẩn |
|---|---|---|
| Dữ liệu Vận hành | Giảm phí bảo hiểm, tìm xe bị mất, chẩn đoán lỗi từ xa. | Lộ trình di chuyển bị theo dõi, dữ liệu bị bán cho nhà quảng cáo. |
| Dữ liệu Camera | Tính năng Sentry Mode (chống trộm), hỗ trợ lái an toàn hơn. | Xâm phạm quyền riêng tư nghiêm trọng nếu video bị rò rỉ hoặc lạm dụng. |
| Dữ liệu Giải trí | Gợi ý nhạc/podcast, tích hợp liền mạch với điện thoại. | Lộ thông tin cá nhân (danh bạ, lịch sử cuộc gọi), bị nhắm mục tiêu quảng cáo. |
Bạn có thể làm gì để bảo vệ mình?
Trở thành một người tiêu dùng thông thái là cách tốt nhất. Bạn không cần phải từ bỏ xe thông minh, nhưng hãy chủ động kiểm soát dữ liệu của mình.
- Đọc chính sách quyền riêng tư: Đúng, nó dài và khô khan. Nhưng đây là tài liệu duy nhất cho bạn biết chính xác dữ liệu nào được thu thập và sử dụng ra sao.
- Khám phá cài đặt trên xe: Hầu hết các xe hiện đại đều có mục "Quyền riêng tư" hoặc "Data Sharing" trong menu cài đặt. Hãy dành thời gian xem qua nó. Bạn thường có thể tắt một số tùy chọn thu thập dữ liệu không cần thiết.
- Hạn chế kết nối: Hãy cẩn thận với những quyền bạn cấp khi kết nối điện thoại với xe qua Bluetooth hoặc Apple CarPlay/Android Auto. Đừng đồng bộ danh bạ nếu không thực sự cần thiết.
- Hỏi thẳng đại lý: Khi mua xe, đừng ngần ngại hỏi nhân viên bán hàng về các chính sách dữ liệu của hãng.
Kết luận
Xe hơi chắc chắn đang "theo dõi" cách bạn lái xe. Nhưng mục đích không hoàn toàn xấu. Việc thu thập dữ liệu mang lại nhiều tính năng an toàn và tiện lợi mà chúng ta đang tận hưởng.
Vấn đề nằm ở sự minh bạch và quyền kiểm soát. Các hãng xe cần phải rõ ràng hơn về những gì họ làm với dữ liệu của chúng ta. Về phía người dùng, chúng ta cần nhận thức rõ hơn về sự đánh đổi này.
Hãy là một người chủ xe thông thái. Hiểu rõ chiếc xe của bạn. Và kiểm soát dữ liệu của chính mình.
Xem thêm
- Văn hóa sạc xe điện: 7 “luật bất thành văn” tại trạm sạc công cộng
- Tham gia hội nhóm (Club) VinFast, BYD: Bạn được lợi gì?
- Lái xe điện có gây “say xe” hơn xe xăng không? (Do phanh tái tạo)
- Tại sao xe điện lại tăng tốc nhanh “dính ghế”? (Giải thích mô-men xoắn)
